Amylase là một nhóm các enzym hydrolase được sản xuất chủ yếu ở tụy và các tuyến nước bọt và với một lượng lớn không đáng kể ở gan, niêm mạc ruột non
XÉT NGHIỆM AMYLASE
(Amylase)
Nhắc lại sinh lý.
Amylase là một nhóm các enzym hydrolase được sản xuất chủ yếu ở tụy và các tuyến nước bọt và với một lượng lớn không đáng kể ở gan, niêm mạc ruột non, buồng trứng và vòi trứng. Amylase tham gia vào quá trình tiêu hóa các carbohydrat phứt tạp ( ví dụ : Tinh bột) thành các đoạn carbohydrat ngắn hơn.
Hoạt độ amylase toàn phần có thể đo được trong huyết thanh, nước tiểu hay trong các dịch sinh học khác trong cơ thể. (vd : dịch cổ chướng, dịch màng phổi ...). Hoạt độ toàn phần này là tổng hoạt độ của 2 isoenzym chính : isoenzym P có nguồn gốc từ tụy và isoenzym S có nguồn gốc từ tuyến nước bọt, phổi, sinh dục hay khối u. Trong huyết thanh của người bình thường, isoenzym typ S chiếm ưu thế hơn một chút. Thông thường , có thể đo được hoạt độ amylase trong huyết thanh và trong nước tiểu.
Có rất nhiều nguyên nhân gây tăng hoạt độ amylase máu và hoặc amylase trong nước tiểu. Ngoài viêm tuyến nước bọt, tình trạng gia tăng rõ rệt hoạt độ amylase gợi ý trước tiên tới chẩn đoán viêm tụy cấp hay đợt tiến triển cấp của viêm tụy mạn. Nếu không thấy tình trạng viêm tụy, cần yêu cầu đo hoạt độ isoenzym P và S.
Mục đích và chỉ định xét nghiệm.
- Để chẩn đoán và theo dõi viêm tụy cấp, đợt cấp của viêm tụy mạn và các bệnh lý tụy khác.
- Xét nghiệm được chỉ định trong quy trình thăm dò chẩn đoán với tất cả các sự cố viêm trong ổ bụng.
Cách lấy bệnh phẩm .
- Máu : xét nghiệm được thực hiện trên huyết thanh, yêu cầu bệnh nhân nhịn ăn trước khi lấy máu xét nghiệm.
- Nước tiểu : Thu bệnh phẩm nước tiểu 24h, nước tiểu được bảo quản trong tủ mát hay trong đá lạnh.
Giá trị bình thường.
- Amylase máu :
- Người lớn : 53 - 123 U/L hay 0.88 - 2.05 nkat/L
- Người có tuổi : tăng nhẹ so với giá trị bình thường.
- Amylase niệu : 0 - 375 U/L hay 0 - 6.25 µkat/L
Tăng hoạt độ Amylase máu.
Các nguyên nhân chính thường gặp là :
- Viêm tụy cấp : do rượu, tự miễn.
- Đợt tiến triển của viêm tụy mạn.
- Viêm tụy do thuốc (drug - induced acute pancreatitis) (ví dụ : acid aminosalicylic, azathioprin, corticosteroid, dexamethason, rượu, thiazid, furosemid .....)
- Tắc nghẽn ống tụy do sỏi hoặc ung thư biểu mô.
- Bệnh lý đường mật : sỏi ống mật chủ, viêm túi mật cấp.
- Biến chứng của viêm tụy.
- Chấn thương tụy.
- Tính thấm của đường tiêu hóa bị biến đổi : thủng thực quản, thủng ổ loét dạ dày tá tràng hay thủng ổ loét vào hậu cung mạc nối, bệnh ruột do thiếu máu cục bộ hoặc thủng ruột non.
- Ngộ độc rượu cấp.
- Bệnh lý tuyến nước bọt : viêm mưng mủ tuyến nước bọt, quai bị, sau tia xạ.
- Suy thận giai đoạn cuối hoạt độ amylase máu tăng cao ngay cả khi không có viêm tụy.
- Các nguyên nhân khác : bệnh gan mạn, nhiễm toan xeton do đái tháo đường, tăng lipid máu, cường chức năng tuyến giáp, có thai, u nang buồng trứng, bỏng, phẫu thuật lồng ngực gần đây, vỡ lách ....
Giảm hoạt độ Amylase máu.
Các nguyên nhân chính thường gặp là :
- Tình trạng phá hủy tụy nặng và lan rộng.
- Tổn hại gan nặng
Các yếu tố góp phần làm thay đổi kết quả xét nghiệm.
- Mẫu bệnh phẩm bị vỡ hồng cầu có thể làm thay đổi kết quả xét nghiệm.
- Bệnh phẩm bị nhiễm bẩn nước bọt có thể gây tăng giả tạo kết quả xét nghiệm.
- Tăng triglycerid có thể gây tình trạng ức chế hoạt độ enzym. Suy thận cũng có thể gây tăng vừa hoạt độ amylase huyết thanh.
- Các thước có thể làm tăng hoạt độ amylase niệu là : rượu, aspirin, bethanechol, codein, indomethacin, meperidin, morphin, penta-zocin, thuốc lợi tiểu nhóm thiazid.
- Các thuốc có thể làm giảm hoạt độ amylase huyết thanh là : citrat, oxalat do gắn với với icon canxi.
- Các thuốc có thể là giảm amylase niệu : fluorid, glucose.
Lợi ích của xét nghiệm đo hoạt amylase máu và nước tiểu.
- Xét nghiệm không thể thiếu đối với tất cả các trường hợp đau bụng bị nghi vấn do nguồn gốc tụy và các trường hợp vàng da không rõ nguồn gốc.
- Cũng có thể định lượng hoạt độ amylase trong dịch cổ chướng hay dịch màng phổi. Tăng hoạt độ amylase trong các dịch này.
Các cảnh báo lâm sàng.
- Phải đánh giá cả hoạt độ amylase và lipase huyết thanh đối với các trường hợp nghi ngờ viêm tụy cấp.
- Ở một số bệnh nhân bị viêm tụy cấp song không thấy có tăng bất thường enzym tụy.
- Hoạt độ amylase máu thường trong giới hạn bình thường ở bệnh nhân viêm tụy cấp do rượu.
Dựa theo : Các xét nghiệm thường quy áp dụng trong thực hành lâm sàng - BV Bạch Mai 2013
Thẻ tìm kiếm : Định lượng amylase là gì, chỉ số amylase bình thường, Các yếu tố tăng giảm amylase, amylase máu, amylase niệu, các yếu tố tăng giảm amylase máu niệu.